De grondslag van de middelbare school ''ZIA'' is ontstaan vanuit het cognitivisme en het belang van metacognitie. Vanuit de cognitieve leertheorie leren studenten hun eigen leerproces aansturen. Hierdoor zijn ze voortdurend bewust van wat ze al kennen en kunnen. Door telkens te reflecteren op hun eigen kennis weten de studenten waar hun verbeterpunten liggen. In de praktijk van de ''ZIA'' wordt dit in stand gehouden door tijdens de lessen telkens terug te blikken op de voorgaande lessen, waardoor ze voorkennis activeren.

Nieuwe kennis wordt gegeven middels werkvormen waarbij studenten verbanden leren leggen met bestaande kennis. Hierin worden ze zelf geactiveerd waardoor het denken wordt gestimuleerd. De docenten laten de studenten terugblikken op hun eigen proces en uitleggen hoe ze bepaalde dingen hebben aangepakt. Zo bewaken zij het leerproces van de leerlingen om te kunnen zien of ze nog gericht bezig zijn op het doel, naast het zoeken van hun eigen identiteit.